Pareidolie in je mobiele fotografie – een foto van een illusie

Alhoewel het woord niet zo bekend is, heeft vrijwel iedereen wel eens te maken met pareidolie (pareidolia).  Dit fenomeen houdt namelijk in dat je vormen of figuren herkent in willekeurige beelden of patronen. In dit artikel beperken we ons alleen tot pareidolie in beeldmateriaal in verband met de link naar de fotografie.

Bovenstaande definitie van pareidolie is vrij plastisch, maar het komt er in het kort op neer dat je in een voorwerp of patroon bijvoorbeeld opeens een gezicht denkt te zien.

Soms bestaat zo’n ‘gezicht’ alleen uit twee puntjes voor de ogen en een streepje voor de mond, zoals op de foto van de achterkant van een fietsroute-bordje hieronder. Voor de meeste mensen is zo’n ongedetailleerd beeld al voldoende om daar een gezicht in te zien. Ook de gezichtsherkenningsfunctie van je smartphone ‘denkt’ bij een dergelijke combinatie al snel dat het om een echt gezicht gaat.

Een ander voorbeeld waar we allemaal wel eens mee te maken hebben gehad is het herkennen van hoofden, landen of stripfiguren in een wolkpartij. Zelfs als je niet bewust op zoek bent naar een herkenbare vorm kan het voorkomen dat je bij het naar boven kijken toch direct iets herkenbaars ziet in een willekeurige wolk.

De oorzaak van dit soort patroonherkenning komt volgens de wetenschap doordat onze hersenen continu scannen naar vormen en figuren die gevaarlijk voor ons zouden kunnen zijn. Dat scannen gebeurt op de achtergrond zodat we daar snel kunnen reageren als het gevaar er echt mocht zijn.

In de fotografie kunnen we het verschijnsel pareidolie toepassen door bewust op zoek te gaan naar herkenbare figuren op een stuk hout met afbladderende verf of op een container met roestsporen. Voor je het weet zie je daarop ook een tijger, een springend mannetje of een poes zoals op de openingsfoto van dit artikel.

Ook als je er niet bewust naar op zoek bent, kom je regelmatig pareidolische fenomenen tegen. Bijvoorbeeld op je bord door een toevallige rangschikking van het eten. Ook het omdraaien van een simpel gebruiksvoorwerp kan voor verrassingen zorgen, zie de foto van de booskijkende zwabber hieronder. De mobiele foto van de sluiting van de kraag van het fleecevest maakte ik toen ik het vest omgekeerd aan de waslijn zag hangen.

Aangezien de smartphone de camera is die je altijd bij je hebt, zullen de meeste van de  pareidolie foto’s daarmee gemaakt worden. Voor dit soort fotografie moet er namelijk vaak snel geschoten worden. Voor je het weet is de vrachtwagen met de gezichtjes erop doorgereden, de wolk met de smurf erin overgewaaid of het voedsel met een religieuze afbeelding erop alweer opgegeten…

Als je de vorm of het figuur eenmaal hebt gezien is het overigens opvallend moeilijk om het voorwerp daarna nog ‘gewoon’ te bekijken. Blijkbaar kan je die achtergrondscan van je hersenen dus niet zomaar uitzetten!